در طی سالهای اخیر، داستان سرایی با داده یا Data Storytelling به اوج خود رسیده است؛ نه تنها بهدلیل اینکه دادهها روز به روز نقش پررنگتری در زندگی ما پیدا میکنند، بلکه به این علت که داستان سرایی بهترین روش برای فهم زندگی خود و جهان اطراف است.
از آنجا که این شیوه از داستانسرایی انواع مختلفی دارد و در زمینههای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد، ممکن است درک آن برای برخی افراد سخت و پیچیده باشد. ما در این مقاله به شما کمک میکنیم همه چیز را درباره داستان سرایی با داده، اهمیت آن، و غیره متوجه شوید.
داستان سرایی با داده یا Data Storytelling چیست؟
داستان سرایی با داده چیست؟
بهطور کلی داستان سرایی با داده یا همان Data Storytelling عبارت است از مجموعهای از تکنیکهای داستانسرایی که افراد برای توصیف عملکرد تجاری، انتقال اطلاعات و کمک به تصمیمگیری، استفاده میکنند. در واقع داستانسرایی با استفاده از داده، دانش و مهارتهای مختلفی را از جمله مهارتهای ارتباطی، تحلیلی و طراحی را شامل میشود.
بیشتر بازاریابها با مفهوم داستانسرایی با داده آشنایی دارند. وقتی صحبت از این مفهوم میشود، در اصل منظور داستانهایی است که بر محور داده میچرخند. هدف داستانسرایی توضیح داده و دلیلی اهمیت آن است. امروزه سازمانها به ۲ شکل داستان سرایی میکنند که در زیر آنها را مشاهده میکنید:
- گزارشنویسی سنتی: به فرآیند رسمی جمعآوری دادهها با زمان بندی مشخص (روزانه، ماهانه یا فصلی) گزارش نویسی سنتی میگویند. در این شیوه، اطلاعاتی درباره اینکه چه اتفاقی افتاد، چگونه این اتفاق افتاد و اصلاً چرا پیش آمد، ارائه میشود. این روش رخدادهای پیش آمده را آشکار میکند و به این ترتیب برای اتفاقات آینده برنامهریزی خواهد کرد. معمولاً کل این روند بر اساس اعداد صورت میگیرد.
- داستانسرایی تاثیرگذار: به سبک نوشتاری گزارشها (ارائهها، ایمیلهای رسمی و داستانهای طولانی با عکس و فیلم)، داستانسرایی تاثیرگذار یا موثر میگویند. این سبک داستانسرایی در واقع افراد را قانع میکند که تصمیمات خود را با روش مشخصی بگیرند و در این روش هم از دادهها استفاده کنند و هم تصویر کلی (زمینه). سپس به این صورت اقدامات بعدی خود را مشخص کنند.
از داستانسرایی در حوزههای مختلفی استفاده میشود و در هر یک از این زمینههای چالشهای مخصوص به خود را دارد.
چرا داستان سرایی با داده یا Data Storytelling اهمیت دارد؟
برای هزاران سال، داستان سرایی یکی از مهمترین بخشهای زندگی بشر بوده است. حتی با وجود اینکه امروزه در دنیای دیجیتال زندگی میکنیم، داستانسرایی همانقدر که برای پیشینیانمان جذاب بود، برای ما نیز جذابیت دارد.
اهمیت داستان سرایی با استفاده از دادهها در چیست؟
داستانها نقش بسیار پررنگی در زندگی روزانه انسانها دارند. آنها نهتنها باعث سرگرمی میشوند، بلکه به ما کمک میکنند که تجربیات و رویاهای خود را با دیگران به اشتراک بگذاریم.
در طول سالیان دراز، داستانسرایی دچار تغییر و تحول شده و شکل متفاوت و بهروزتری به خود گرفته است. داستانسرایی امروزی ابزاری بسیار قدرتمند برای به اشتراک گذاشتن ایدهها و نظرات بهگونهای به یاد ماندنی، متقاعدکننده و جذاب است.
ممکن است بسیاری از افراد تصور کننده داستانسرایی حول محور داده، کاری بیهوده است و باعث اتلاف وقت میشود. آنها تصور میکنند تا زمانی که گزارشهای دادهها بهصورت شفاف نوشته شوند، حقایق و دیدگاهها توانایی این را دارند که خود را اثبات کنند.
همچنین این افراد باور دارند دیدگاهها باید بتوانند به تنهایی به مخاطب کمک کنند که تصمیم درست را بگیرد. چنین باورهایی بر پایه نوعی فرض ناقص هستند که اظهار دارد همه تصمیمات تجاری صرفاً بر اساس دلیل و منطق گرفته میشوند. در حالی که علم عصبشناسی ثابت کرده است اکثر تصمیماتی که میگیریم بر پایه احساسات هستند، نه منطق.
زمانی که افراد دیدگاههای مختلف را در قالب داستان جمعآوری میکنند، در واقع پلی بین دادهها و قسمت احساسی و تاثیرگذار مغز به وجود میآورند. بنابراین وقتی افراد داستانی را میشوند، بخشهای بیشتری از مغز آنها درگیر میشود. در نتیجه متوجه میشویم که داستان سرایی با داده تا چه حد روی مغز مخاطبان تاثیرگذار است.
۳ ویژگی برتر داستانها نسبت به دادههای آماری
در این بخش وجه تمایز داستانها را با اطلاعات معمولی و دلیل اهمیت داستان سرایی با استفاده از داده را در قالب ۳ ویژگی به شما میگوییم.
داستانهایی که با داده نوشته میشوند، چه ویژگیهایی دارند؟
- داستانها به یاد ماندنی هستند: بر اساس پژوهشهای صورت گرفته، افراد تنها ۵ درصد از دادههای آماری را به خاطر میآوردند؛ در حالی که این رقم درباره داده های داستانی به ۶۳ درصد میرسد. بنابراین به این نتیجه میرسیم که داستانسرایی توجه مردم را بیشتر و بهتر جلب میکند و به یاد ماندنیتر است.
- داستانسرایی متقاعد کننده است: طی آزمایشی با هدف جمعآوری کمکهای مالی برای کودکان بی سرپرست، پژوهشگران ۲ بروشور در این باره درست کردند که یکی از آنها بهصورت داستان نوشته شده بود. نتایج حاکی از آن بودند که بروشور داستانی نسبت به بروشور آماری باعث اهدای کمکهای بیشتری شد. در نتیجه داستانها در متقاعد کردن افراد تاثیر بیشتری دارند.
- داستانسرایی افراد را درگیر میکند: نتیجه گیری سومی که از تحقیقات به عمل آمده میتوان گرفت این است که زمانی که افراد داستان میخوانند، سپر دفاعی فکری خود را پایین میآورند و بدبینی کمتری دارند. آنها در عوض مشتاق این هستند که بدانند داستان آنها را به کجا هدایت میکند.
افراد هنگام گوش دادن به داستانها روی باورهای خود تاکید کمتری دارند؛ زیرا میخواهند سرگرم شوند. اما همان افراد در مواجه با دادههای آماری روس باورهای خود پافشاری میکنند که مبادا فریب بخورند.
بهترین داستان سرایی چه ویژگیهایی دارد؟
آیا تا به حال به این فکر کردهاید که چگونه میتوان بهترین داستان را به مخاطب ارائه داد و به او کمک کرد که تصمیمات بهتری بگیرد؟ اگر میخواهید روشهای بهبود داستان سرایی با داده را یاد بگیرید، ادامه مقاله را از دست ندهید.
داستان باید مرتبط باشد
هر محتوایی که تولید میکنید باید متناسب با سطح فعلی دانش مخاطب شما باشد و به او کمک کند که تا حدی به اهداف خود برسد.
مخاطب شما هر کسی ممکن است باشد. برای مثال ممکن است لازم باشد به مدیران خود درباره استفاده از تکنیک یا استراتژی خاصی کنفرانس دهید. به این گروه از مخاطبان، مخاطب داخلی میگویند.
داستان سرایی با داده باید با مخاطب شما به بهترین شکل ممکن ارتباط برقرار کند
مخاطب خارجی همان طور که از اسمش پیداست شامل افرادی میشود که خارج از سازمان قرار دارند. بهعنوان مثال زمانی که میخواهید در کمپینهای تبلیغاتی مشتری را مجاب کنید که از خدمات شما استفاده کند، در واقع با مخاطب خارجی سر و کار دارید.
فرقی ندارد مخاطب شما جزو کدام یکی از گروههای بالا قرار میگیرد، موضوع مهم این است که در ابتدای کار مشخص کنید که چه چیزی برای آنها اهمیت دارد. بهترین داستانها آنهایی هستند که با مشخصات مخاطب مرتبط هستند و با آنها ارتباط برقرار میکند. هرچه مخاطب مشخصتر باشد، برای داستان سرایی با داده (Data Storytelling) بهتر است.
داستان باید دارای دادههای خوب و مناسب باشد
دادههایی که برای داستانسرایی جمعآوری میکنید باید برگرفته از منبعی موثق باشند یا اینکه بهگونهای ارائه شوند که داستانی منسجم و صادقانه را عنوان کنند.
برای مثال آن دسته از دادههایی که نهادهای دولتی و نیمه دولتی در دسترس عموم مردم قرار دادهاند، تحقیقات دانشگاهی و نوشتههای رهبران علمی تایید شده نه تنها بیشتر از سایر منابع قابل دسترسی هستند، بلکه شفافیت و اعتبار بیشتری نیز دارند.
با این حال به خاطر داشته باشید برای داستانسرایی فقط داشتن منبع خوب و معتبر شرط نیست. برای مثال شما هیچ وقت صرفاً از منبعی که درباره تستهای کرونای مثبت در تهران است برای نوشتن درباره تاثیر کرونا در جهان استفاده نمیکنید.
از آنجا که نقطه کانونی داستانها داده است، در آنها نباید صرفاً موضوعاتی را عنوان کنید که به نظر شما مخاطب باید بداند، بلکه باید درباره هدف داده صحبت کنید. بنابراین داستان سرایی با داده با سایر داستانسراییها تفاوت دارد. با استفاده از دادهها باید حقایق را بهصورت صادقانه عنوان کرد. در نهایت داستانهای داده محور باید مطابق با نیازهای مخاطب باشد و به آنها چیزهایی را آموزش دهد که در تصمیمگیریهای مهم به کار میآیند.
دادههایی که در داستانها به کار میبرید باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشند
بهترین داستان واضح و روشن است
وقتی صحبت از داستانسرایی میشود، همه ما به یاد ساختار سنتی داستان با مقدمه، بدنه و نتیجهگیری میافتیم. در داستان سرایی با داده نیز تا حد زیادی از همین ساختار تبعیت میکنیم. در ابتدای داستان، قبل از اینکه به موضوع اصلی بپردازیم باید مقدمهای کلی عنوان کنیم.
نتیجه داستان را نیز باید با استفاده از فراخوانهای (Call to action) مناسب مشخص کنیم. فراخوانها یکی از مشخصههایی هستند که بین داستانسرایی و گزارشنویسی تفاوت ایجاد میکند.
اگر مخاطبان شما را افراد متخصص تشکیل نمیدهند، توجه داشته باشید که داستان را به زبانی ساده بنویسید. بنابراین آنها با اصطلاحات تخصصی و پیچیده سردرگم نخواهند شد.
داستانهای خوب تصاویر هدفمند دارند
تصاویر، نمودارها، جدولها و سایر عکسهایی که در داستان سرایی با داده استفاده میکنید باید به مخاطب کمک کنند که دادهها را بهتر بفهمند. اطلاعات تصویری که در داستانسرایی به کار میبرید باید ویژگیهای زیر را داشته باشند:
- برای دادهها مناسب باشند؛
- دارای برچسب باشند؛
- خوانایی داشته باشند؛
- گمراهکننده نباشند.
بهترین داستانسراییها آنهایی هستند که به جزئیاتی مانند رنگ و تصویرسازی توجه دارند و تنوع را نیز در نظر میگیرند.
مراحل داستان سرایی با داده
طبیعتاً داستانسرایی با داده نیاز به برنامه ریزی و پیروی از استراتژی مشخصی دارد. در این قسمت مراحلی را که برای داستانسرایی با استفاده از داده باید طی کنید را به شما آموزش میدهیم.
قدم اول: برای مخاطب خود گوش شنوا باشید
اولین کاری که باید کنید این است که مخاطبان خود را بشناسید. سپس بهتر است با آنها صحبت کنید و با انجام تحقیقات بیشتر متوجه شوید به چی چیزهایی اهمیت میدهند، اهداف آنها چیست، در حال حاضر چه اطلاعاتی دارند، چه تصمیماتی باید بگیرند و کدام اطلاعات به آنها کمک میکند که تصمیمات بهتری بگیرند و به اهداف خود برسند. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید مخاطبان ما افرادی هستند که در حوزه تحصیلات آنلاین کار میکنند. آنها میخواهند بدانند بیماری کرونا چه تاثیری روی تمایل افراد برای کسب اطلاعات بیشتر درباره گزینههای آموزش آنلاین گذاشته است؟
در داستان سرایی با داده به مخاطب خود توجه کنید
در این صورت شما باید با استفاده از دادهها داستانی بسازید که به این افراد بگوید که آیا باید فرصتهای آموزش آنلاین را ارتقا و افزایش دهند یا خیر؟ دادههای مورد نیاز برای این داستانسرایی را میتوان در منابعی مانند گوگل ترند (Google Trend) پیدا کرد.
قدم دوم: دادههای مهم را مشخص کنید
شناخت مخاطبان به شما کمک میکند بدانید دقیقاً دنبال چه نوع دادههایی باید بگردید. انواع دادهها عبارتند از دادههای کمی مانند میزان درآمد، تغییرات آن در طول زمان یا تعداد افرادی که تحت تاثیر داستان شما قرار گرفتهاند. برای نمایش دادههای کمی از انواع نمودارها میتوان کمک گرفت. نوع دیگری از دادهها وجود دارند که به دادههای کیفی معروف هستند؛ برای مثال فرآیندها، سیستمها یا نقل قولها.
قدم سوم: طرح کلی مراحل مختلف داستان را بنویسید
به محض اینکه دادههای مورد نیاز خود را بهدست آوردید باید احتمالات مختلف را بررسی کنید. سپس بر اساس آن احتمالات بنویسید که در هر مرحله چه اتفاقی ممکن است رخ دهد. بهطور کلی هر داستان به ۳ بخش اصلی مقدمه، بدنه و نتیجهگیری تقسیم میشود، در هر یک از این بخشها باید متن مربوطه را نوشت و همچنین انسجام بین آنها را رعایت کرد.
قدم چهارم: نمونه اولیه را طراحی کنید
اگر طرح کلی داستان خود را بدانید، براحتی ساختارها و ترکیب بندیهای مناسب را تشخیص میدهید. بسیاری از افراد برای تجسم بهتر ایدهها و انتخاب بهترین ایده، آنها را روی کاغذ یا در نرمافزار طراحی و با یکدیگر مقایسه میکنند.
قدم پنجم: نقاط کور داستان را شناسایی کنید
حالا که نمونه اولیه داستان خود را نوشتهاید، دست نگه دارید و درباره هر یک از بخشهای مخاطبان، دادهها، داستان برند و غیره کمی فکر کنید. هیچ اشکالی ندارد که از این مرحله صرف نظر کنید، اما اگر آن را انجام دهید، متوجه میشوید که ارزشش را دارد.
داستانی طراحی شده خود را بررسی و نقطه ضعفهای آن را شناسایی کنید
بهترین روش برای شناسایی نقاط کور داستان، کمک گرفتن از همکاران یا بهتر از آن، فردی است که با مخاطب شما آشنایی دارد.
قدم ششم: بهصورت حرفهای تصویرسازی کنید و آنها را به اشتراک بگذارید
در مرحله آخر باید مطمئن شوید که همه بخشهای داستان برای مخاطب منطقی به نظر میرسد و معنی دارد. سپس میتئان تا جایی که از ارزش داستان کاسته نشود، به آن جزئیات بیشتری را اضافه کرد.
برای مثال تصویری که بهعنوان پس زمینه انتخاب میکنید باید برای مخاطب تجربیات زندگی واقعی را تداعی کند و با موضوع داستان مرتبط باشد. رنگها، افکتها و جزئیاتی که در تصویرسازی به کار میبرید نیز تاثیر فوقالعادهای در جلب نظر مخاطب دارند. با استفاده از نوشته، نمودار و جدول بخشهای مختلف داستان را مشخص کنید و همچنین اینفوگرافیکها، عنوان داستان و فراخونهای مربوطه را بنویسید.
مزایای داستان سرایی با داده چیست؟
با وجود اینکه داستانسرایی با داده (Data Storytelling) چالشهای فراوانی دارد و برای ماهر شدن در آن باید تلاش کرد، اما یکی از کارآمدترین ابزارهای سازمانی به حساب میآید. در ادامه اطلاعات مفیدی درباره مزایای داستان سرایی با استفاده از داده ارائه میدهیم.
چیزهای بیشتری درباره کسب و کار خود یاد میگیرید
فرقی ندارد شما که هستید یا شغلتان چیست، همیشه چیزهای جدیدی وجود دارند که درباره کسب و کار خود نمیدانید. برای مثال آیا میدانید در خط تولید شرکتتان روزانه چه اتفاقاتی رخ میدهد؟ شرکت شما باعث تعطیل شدن چند کسب و کار شده است؟ تا به حال چند مشتری جذب کردهاید؟
به کمک داستانسرایی پاسخ همه سوالات بالا و بسیاری از سوالات دیگر را پیدا خواهید کرد. همچنین این شیوه، اطلاعات کسب و کارها را بهگونهای که برای همه افراد قابل فهم باشد، ارائه میدهد.
داستان سرایی با کمک داده مزایای بسیاری دارد
روی موضوعات مهم تمرکز میکنید
افراد مختلف در سازمانها به مسائل مختلفی اهمیت میدهند. ممکن است چیزی که برای رئیس شما اهمیت دارد، برای شما مهم نباشد و برعکس. با استفاده از داستان سرایی با داده هر یک از افرادی که در سازمانها کار میکنند، میتوانند هر روز داستانی درباره آن چیزی که برایشان مهم است بخوانند. در واقع داستانها شخصیسازی شدهاند و کارکنان هر جا که باشند میتوانند از آنها استفاده کنند.
گفتگوهای خود را اولویتبندی میکنید
زمانی که همه افراد دادهها را میفهمند، به یک اتفاق نظر کلی میرسند. به این ترتیب کاملاً متوجه میشوید که چه دادههایی کارایی دارند، کدام دادهها به کار نمیآیند و چطور باید به بهبود آنها کمک کرد.
با کمک اطلاعات گفته شده میدانید دقیقاً درباره چه موضوعاتی باید گفتگو کنید و چه موضوعاتی باید در اولویت قرار بگیرند.
زمان کمتری را به شرح جریانهای کاری اختصاص میدهید
هر کسی در هر سازمان از معیارهای خود باخبر است و روش خاصی برای بهدست آوردن اطلاعات دارد؛ اما به محض اینکه مجبور میشوید موضوعات مهم را برای دیگران توضیح بدهید، همه چیز به هم میریزد.
آنها داشبورد شما را درک نمیکنند و وارد ابزار مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) شما نشدهاند. بنابراین در نهایت بهجای اینکه برای انجام کارهای خود وقت بگذارید، مجبور میشوید مسائل را شخصاً یا از طریق ایمیل به دیگران توضیح دهید. داستان سرایی با داده این مشکل را حل میکند؛ زیرا اطلاعات لازم را به همه افراد میدهد.
بهتر و سریعتر تصمیمگیری میکنید
اگر به درک کامل و درستی از کسب و کار خود برسید، دیگر نگران این نیستید که در مراحل بعد باید چه تصمیماتی بگیرید و چه کارهایی انجام دهید. با داستانسرایی دادهها فوراً در دسترس شما قرار میگیرند و در عرض چند لحظه میتوانید از آنها استفاده کنید.
به این ترتیب سریعتر تصمیم درست را میگیرید و در نتیجه با اعتماد به نفس بیشتری در مسیر رسیدن به اهداف خود تلاش خواهید کرد.
داستانسرایی منجر به تصمیمگیریهای بهتر در حوزه تجاری میشود
معرفی بهترین تکنیکهای داستان سرایی با داده
حالا که اهمیت داستانسرایی و روش انجام آن را میدانید، بهتر است تکنیکها و ترفندهایی را که در این مسیر یاری رسان شما هستند را نیز یاد بگیرید.
داستان خود را مشخص کنید
در دنیای امروزی که معروف به عصر انفجار دادهها است، راحتتر از هر زمان دیگری میتوان با استفاده از دادهها حرف خود را ثابت کرد. با استفاده از روشهای متنوع تجسم داده، بین دادههای مختلف ارتباط برقرار کرده، درباره آنها جستجو کنید و دادهها را مانند سلاحی قدرتمند برای داستان سرایی به کار بگیرید.
با وجود حجم عظیمی از دادهها، براحتی ممکن است در این دریای بی کران گم شوید. برای جلوگیری از این مسئله، بهتر است از همان ابتدای کار بدانید به چه دادههایی نیاز دارید و هدف شما از تجسم داده و داستان سرایی چیست.
نقش تجسم داده در داستان سرایی برقراری ارتباط بین دادههای مختلف، کشف نکات برجسته و پیشبرد سریع داستان است. یکی از مواردی که در این مسیر به شما کمک زیادی میکند، ایجاد ذهنیت داستان سرایی است. با داشتن چنین ذهنیتی، داستانی را خلق میکنید که بیشترین تاثیرگذاری را داشته باشد.
مهمترین قدم در داستان سرایی با داده، آگاهی از داستانی است که میخواهید بسازید. اگر برای خلق داستان برند خود برنامهریزی دارید و میدانید در هر مرحله چه کارهایی لازم است انجام دهید، آمادگی لازم برای رفتن به مرحله بعد را دارید. در غیر این صورت باید ابتدا با استفاده از طوفان فکری، ایدهها و دادهها را کنار هم بچینید و به یک طرح کلی برسید.
دادههای خود را شناسایی کنید
به محض اینکه داستان خود را مشخص کردید، وقت آن میرسد که با استفاده از دادهها برای آن دلیل و مدرک کافی جمعآوری کنید. برای این کار، دادههایی که در اختیار دارید را ارزیابی کنید و بین آنها و داستان خود، به دنبال شباهت و تفاوت بگردید.
هنگام داستان سرایی با داده، دادههای مورد نظر خود را با دقت شناسایی کنید
به خاطر داشته باشید که در این مرحله نباید عجله به خرج دهید. مطمئن شوید دادههایی که تجزیه و تحلیل میکنید مرتبط، دقیق، مناسب هستند و با سایر منابع نیز هم خوانی دارند.
در این مرحله به اصل سادگی پایبند باشید؛ چرا که ترکیب کردن منابع مختلف فقط کار شما را پیچیدهتر خواهد کرد.
از متناسبترین ابزارهای تجسم داده کمک بگیرید
به این فکر کنید که کدام یک از ابزارهای تجسم داده برای نشان دادن ایدهها و داستان شما مناسبتر هستند؟ انواع مختلفی از جدولها، نمودارها و شکلها برای به نمایش گذاشتن طرح و نقشه داستان وجود دارند که شما باید بهترینشان را با توجه به نیاز خود انتخاب کنید. ۳ مورد از رایجترین طرحهای تجسم داده عبارتند از روندها، همبستگیها و استثناها.
به محض اینکه بهترین گزینه را برای ایجاد داستان خود انتخاب کردید، زمان آن میرسد که دادههای خود را اضافه کنید و نمایی جذاب و کامل برای داستان برند خود به وجود آورید.
قدم به قدم پیش بروید
قبل از اینکه وارد دنیای داشبوردها شوید، با مدل استاندارد تجسم داده آشنایی پیدا کنید. اگر در زمینه تجسم دادهها تجربه دارید، داشبوردها پلتفرمهای فوق العادهای برای نمایش دادهها به حساب میآیند. ترکیب نماهای مختلف و نمایش دادن آنها در یک صفحه، فرصتهای بیشماری برای برقراری ارتباط پش پای شما میگذارد.
دادهها همه جا هستند؛ زودتر داستان خود را بسازید!
برای داستان سرایی با داده نیازی نیست حتماً در این زمینه دانش تخصصی داشته باشید. تنها کاری که باید کنید، این است که با استفاده از نکات گفته شده، فرآیند داستانسرایی را مرحله به مرحله پیش ببرید، مسائل را اولویتبندی کنید، نقاط قوت و ضعف داستان را بشناسید و در نهایت داستانی را بنویسید که به مخاطب بیشترین کمک را کند.